کتاب توسعه اقتصادی و برنامه ریزی محمد لشکری

💠 تألیف : اهداف آموزشی کتاب توسعه اقتصادی و برنامه ریزی  عبارتند از:
1 .آشنایی با مفاهیم، روش های اندازه گیری، نظریه ها و الگوهای مختلف رشد و توسعه اقتصادی در دنیا
2 .آشنایی با نحوه مقایسه سطح توسعه کشورها و فرایند برنامه ریزی اقتصادی
3 .آشنایی با مفهوم و مباحث الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت محمد لشکری

کلیات مفهوم رشد و توسعه اقتصادی در کتاب کتاب توسعه اقتصادی و برنامه ریزی

پیدایش نظریه توسعه اقتصادی:
 بعد از جنگ جهانی دوم (از سال 1939 تا 1945 میلادی معادل 1318 تا 1324 شمسی) برای جبران خسارت‌های وارد شده به کشورهای درگیر در جنگ، نظریه توسعه اقتصادی کشورها مطرح شد. امروزه علم اقتصاد به شاخه‌های متعددی تقسیم می‌شود که یکی از آنها، شاخه اقتصاد توسعه است.

نخستین دسته‌بندی کشورها:

بر همین اساس ابتدا کشورها به سه دسته تقسیم شدند:
1 .کشورهای جهان اول: شامل کشورهای صنعتی و پیشرفته بودند که نظام اقتصادی آنها عمدتاً سرمایه داری بود.
2 .کشورهای جهان دوم: شامل کشورهای نسبتاً صنعتی و پیشرفته بوده که نظام اقتصادی آنها سوسیالیستی بود.
3 .کشورهای جهان سوم: این کشورها در دوره ما قبل صنعتی قرار  داشتند که نظام اقتصادی آنها ترکیبی متفاوت از فعالیت های بخش خصوصی و دولتی بود.

دسته بندی جدید کشورها:
 پس از فروپاشی نظام سوسیالیستی شوروی، در دسته بندی و نظام های اقتصادی کشورهای سوسیالیستی تغییرات وسیعی صورت گرفت و در یک دسته بندی جدید

کشورها به سه دسته تقسیم شدند:

1 .جوامع مدرن و دانش محور (سیر تحول جوامع)
2 .جوامع سنتی
3 .جوامع درحال گذار

مفهوم رشد اقتصادی:

 رشد (Growth )در لغت به معنی بزرگ شدن است مانند قد، وزن، سن و جمعیت.رشد معنی کمی و عددی دارد و قابل اندازه گیری است. رشد تغییر کمی هر متغیر طی یک دوره زمانی معین است.
 صاحب نظران تعاریف متعددی را از رشد اقتصادی ارائه کرده اند:
 تغییرات آرام و تدریجی در شرایط اقتصادی بلند مدت که در نتیجه افزایش تدریجی در نرخ پس انداز ها و جمعیت ایجاد

تعاریف رشد اقتصادی_ ادامه:

•  گسترش سیستم اقتصادی در جهات مختلف بدون تغییر در زیربنای (Friedman, 1972) .
• آن فرایند پایداری که در اثر آن، ظرفیت تولیدی اقتصاد، طی زمان افزایش می یابد و سبب افزایش سطح درآمد ملّی می شود.
•  افزایش تولید ناخالص ملّی یک کشور در یک دوره زمانی معین(موسوی جهرمی، 1382)

تعاریف رشد اقتصادی_ ادامه:

در تمام تعاریف ذکر شده، رشد اقتصادی به عنوان یک پدیده کمی تغییرات در میزان تولید ملّی است که این تغییرات ممکن است مثبت باشد یا منفی.
بنابراین رشد اقتصادی هم میتواند مثبت باشد و هم منفی باشد و در صورتیکه تغییری در تولید صورت نگیرد رشد اقتصادی برابر صفر خواهد بود.
در اثر رشد مثبت اقتصادی، یک کشور قادر خواهد بود نیازهای مصرف کنندگان را بیشتر برآورده نماید و استانداردهای زندگ را ارتقاء بخشد. (مصرف واقعی و کاذب)

محاسبه رشد اقتصادی:

محاسبه رشد اقتصادی

عوامل موثر بر رشد اقتصادی:

میزان رشد اقتصادی، تحت تاثیر دو گروه عوامل زیرافزایش می یابد:
1 .افزایش عوامل تولید از نظر کمی (نیروی کار، سرمایه،ماشین آلات، زمین، و سایر منابع طبیعی)
2 .تخصیص مناسب تر منابع و افزایش کیفیت عوامل تولید. (ارتقاء استانداردهای زندگی)

مفهوم توسعه اقتصادی:

 توسعه (Development (به معنی گسترش و بهبود است و در تعاریفی که از توسعه اقتصادی ارائه شده به مفهوم گسترش و بهبود وضع اقتصادی کشورها در نظر گرفته میشود.
 توسعه اقتصادی فقط به رشد اقتصادی محدود نمیشود و در بعد گسترده تری مسائل مربوط به فقر، عدالت، شهرنشینی،مهاجرت، بیکاری، توزیع درآمد و سایر شاخصهای اجتماعی را نیز در بر میگیرد.

تعاریف توسعه اقتصادی:

 حرکت یک سیستم یک دست اجتماعی به سمت جلو. در توسعه اقتصادی نه تنها روش تولید و توزیع محصولات و حجم تولید
مدنظر است، بلکه تغییرات در سطح زندگی، نهادهای جامعه و سیاستها نیز مورد توجه است.
 توسعه اقتصادی به معنای تولید بیشتر و پیدایش تحول در چگونگیتولید محصول است. مفهوم توسعه از رشد گسترده تر است، زیرا شامل ایجاد تحول در چگونگی تولید و تخصیص مجدد منابع و نیروی کار در تولیدات گوناگون است.

تعاریف توسعه اقتصادی_ ادامه:
 توسعه عبارتست از یک روند خلاق و نوآور در جهت ایجاد تغییرات زیربنایی در سیستم اجتماعی. (1972, Friedman)
 برنامه های توسعه سازمان ملل متحد (UNDP ) (بر مفهوم و اندازه گیری توسعه بر اساس شاخص توسعه انسانی (HDI) تاکید دارد. این شاخص نه تنها بر پایه درآمد واقعی، بلکه بر اساس شاخصهای اجتماعی مانند امید به زندگی، میزان با سوادی بزرگسالان و تحصیلات عالیه مبتنی است.

تعاریف توسعه اقتصادی_ ادامه:
 افزایش مداوم ظرفیت تولید یک جامعه که بر اساس تکنولوژی درون زا و پیشرونده پی ریزی شده است. رشد اقتصادی به افزایش مداوم درتوانایی های اقتصاد برای تولید کالاها و خدمات در طول زمان اطلاق می شود، ولی توسعه اقتصادی افزایش مداوم سطح رفاه تمامی جامعه در طول زمان است. (موسوی جهرمی، 1382)
 فرایندی (روابط علی و معلولی و به هم پیوسته) که یک جامعه سنتی را به یک جامعه صنعتی تبدیل می کند و طی آن فرایند، مبانی فنی تولید از وضعیت سنتی به وضعیت مدرن متحول می شود. (لشکری، 1388)

تعاریف توسعه اقتصادی_ ادامه:
 پروفسور دادلی سیرز (Seers Dudley ) رئیس مؤسسۀ اطلاعات توسعه ای دانشگاه ساسکس انگلیس می گوید در مورد توسعه هر
کشور باید به سه سوال اساسی پاسخ دهیم:
1 .فقر چه تغییری کرده است؟
2 .بیکاری چه تغییری کرده است؟
3 .نابرابری چه تغییری کرده است؟
 وی معتقد است اگر یک یا چند مورد از مسائل اساسی فوق بدتر شده باشد حتی اگر درآمد سرانه دوبرابر شده باشد، بازهم نمیتوان گفت توسعه اتفاق افتاده است.

مفهوم توسعه پایدار:

 فرایندی از توسعه است که نیازهای نسل کنونی را تامین می کند، بدون اینکه توانایی نسل های آینده رابرای تامین نیازهایشان به مخاطره اندازد. (گلدین و وینترز، 1379)
 این تعریف از توسعه پایدار، اساس مسئولیت های بین نسلی جوامع را بیان می کند؛ مانند مسئولیت های زیست محیطی، انرژی ، آب و…

مفهوم برنامه ریزی اقتصادی:

 مطالعه تاریخ اقتصادی جهان گواه آن است که هیچ کشور توسعه یافته ای، بدون برنامه ریزی توسعه نیافته است. واگذاری فعالیت های اقتصادی به بخش خصوصی و نظام بازار آزاد و رقابتی نیز مستلزم برنامه ریزی است.
 برنامه به معنی مقررات یا نظامی برای انجام کارهای معین است. برنامه ریزی به معنی فرایند شناسایی و تنظیم کردنمقررات و نظام برای اجرای رشته ای از کارها می باشد

تعاریف برنامه ریزی اقتصادی:

تودارو برنامه ریزی اقتصادی را تلاش آگاهانه دولت در جهت هماهنگ کردن تصمیمات اقتصادی در بلند مدت، تاثیر گذاشتن و جهت دادن و در برخی موارد حتی کنترل سطح رشد متغیرهای اصلی اقتصادی یک کشور (مانند درآمد، مصرف، اشتغال، سرمایه گذاری، پس انداز، صادرات و واردات) برای رسیدن به یک سلسله هدفهای از قبل تعیین شده می داند. (Todaro ، ترجمه غلامعلی فرجادی، 1366)

تعاریف برنامه ریزی اقتصادی_ ادامه:
فرایندی است که طی آن به صورت آگاهانه و ارادی به منظور حصول به اهداف مشخص اقتصادی مانند ایجاد تغییرات مطلوب در متغیرهای کلان اقتصادی (مانند تولید ناخالص ملی، مصرف، پس انداز و سرمایه گذاری) تصمیم گیری می شود.

فرایندی است که وضعیت موجود یک کشور را به وضعیت مطلوب(وضعیتی که تمام شاخص های توسعه مانند توسعه انسانی، تامین نیازهای اساسی،اشتغال، سواد و بهداشت وضعیت مناسبی داشته باشد) تبدیل میکند. (لشکری)

برنامه ریزی اقتصادی در ایران:

برنامه ریزی اقتصادی با مفهومی که بیان شد، در سطح کلان کشورها صورت می گیرد. بنابراین یک فعالیت نهادی است که توسط دولت مرکزی و دستگاه برنامه ریزی کشوری صورتمی گیرد.
 در کشور ایران نیز این مسئولیت در حال حاضر بر عهده معاونت برنامه ریزی راهبردی ریاست جمهوری می باشد.

برنامه ریزی اقتصادی در ایران_ ادامه:

هرکدام از جوامع و کشورها شرایط خاص سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و جغرافیایی دارند؛ لذا مسائل و مشکلات آنها متفاوت است و نمی توان با یک الگوی توسعه یکسان، مسائل آنها را بر طرف نمود.
مطالعه الگوهای مختلف توسعه به ما کمک می کند تا بتوانیم موارد مثبت هر کدام از آنها را استخراج نماییم (با دید نقادی و ژرف کاوی) و با توجه به شرایط خاص کشور ایران، الگویی بومی و متناسب با مسائل خاص ایران ارائه نماییم.

اندازه گیری توسعه اقتصادی:

 بسیاری از اقتصاددانان معیارهای کمی و کیفی متعددی را برای اندازه گیری میزان توسعه یافتگی جوامع ارائه نموده اند.
شاخص های توسعه اقتصادی در طول زمان متکامل تر شده اند. ترکیبی از شاخصهای توسعه معرف بهتری از وضعیت توسعه اقتصادی و رتبه بندی کشورها می باشد.

شاخصهای اندازه گیری توسعه اقتصادی:

 مهم ترین شاخص های اندازه گیری توسعه عبارتند از:

توسعه اقتصادی و برنامه ریزی

1 .تولید ناخالص ملّی (GNP)
2 .تولید سرانه واقعی
3 .توزیع درآمد
4 .وسعت فقر
5 .نرخ اشتغال
6 .تغییر ساختار اقتصادی
7 .تمرکززدایی و افزایش نرخ
مشارکت
8 .دسترسی به امکانات بهداشتی
9 .دسترسی به امکانات آموزشی
10 .شاخص توسعه انسانی (HDI)

1 .تولید ناخالص ملّی (GNP) در کتاب توسعه اقتصادی و برنامه ریزی

 GNP به معنی ارزش تمام کالاها و خدمات نهایی تولید شده به قیمت جاری طی یک دوره مالی معین (معمولاً یکسال) می باشد.
 بر اساس عرف جهانی کشوری که GNP بالاتری داشته باشد از قدرت، ثروت و امکانات بیشتری برخوردار است؛ اما در این شاخص به تنهایی متغیرهای اساسی نظیر رشد قیمتها، رشد جمعیت،توزیع درآمد، آلودگی محیط زیست، اقتصاد زیرزمینی و تولید خود مصرفی انعکاس مستقیم ندارد.

2 .تولید سرانه واقع در توسعه اقتصادی و برنامه ریزی

 عبارتست از تقسیم تولید ناخالص ملی به قیمتهای ثابت بر کلجمعیت.
 این شاخص اثر رشد جمعیت و رشد قیمتها را تعدیل می کند؛ ولی همچنان به تنهایی اثر توزیع درآمد، تولید برای خود مصرفی، اقتصاد زیرزمینی و آلودگی محیط زیست را منعکس نمی کند.
 لذا ممکن است درآمد واقعی سرانه افزایش یابد، درحالیکه مصرف واقعیسرانه کاهش یابد (کاهش قدرت خرید) و در نتیجه رفاه اقتصادی جامعهکاهش یابد. بنابراین به شاخصهای دیگری نیز نیازمندیم.

3 .توزیع درآمد در توسعه اقتصادی و برنامه ریزی

 شامل سهم دهک های گوناگون درآمدی است که نشان می دهداقشار گوناگون از درآمد ملّی چه سهمی دارند.
 بیشتر بودن درآمد یا تولید ناخالص واقعی سرانه، الزاماً موجب برخورداری آحاد جامعه نیست و برخورداری و رفاه جامعهبستگی به توزیع مناسب درآمد دارد.
برای اندازه گیری توزیع درآمد، ابزارهایی نظیر ضریب جینی،منحنی لورنز، شاخص تایل و معیار اتکینسون وجود دارد.